Miasto powiatowe (106 000 mieszkańców) nad Prosną. W latach 1975-98 miasto wojewódzkie. Zapewne najstarsza miejscowość w Polsce, wymieniona w II w. n.e. jako Calisia przez greckiego geografa z Aleksandrii, Klaudiusza Ptolemeusza. Po Poznaniu jest to drugi co do wielkości ośrodek przemysłowy Wielkopolski -m.in.: Fabryka Fortepianów i Pianin „Calisia”, zakłady „Polifarb”, zakłady jedwabnicze, dziewiarskie, koncentratów spożywczych. Znane są szeroko coroczne Kaliskie Spotkania i Teatralne i Międzynarodowe Festiwale Pianistów Jazzowych. W Kaliszu działa filia Uniwersytetu im. A. Mickiewicza i Akademii Ekonomicznej z Poznania, Teatr im W. Bogusławskiego i filharmonia.
Historia:
Osadnictwo na terenie dzisiejszego Kalisza istniało już kilka tysięcy lat temu. W okresie rzymskim był tu duży zespół osad nad Prosną. W IX w. powstał gród na Zawodziu, w XI w. kasztelania. Z 1106 roku pochodzi druga (po starożytnej) wzmianka o Kaliszu. W 1257 roku osada otrzymała prawa miejskie, wówczas też powstało zachowane do dziś rozplanowanie starego miasta. W XVII i XVIII w. upadek Kalisza. W 1815 roku miasto znalazło się w zaborze rosyjskim, podczas gdy większa część Wielkopolski pozostała w zaborze pruskim. W 1914 roku w wyniku bombardowania Kalisza przez Niemców zniszczeniu uległo 85% zabudowy miasta, a liczba ludności spadła z 70000 do 5000. Maria Dąbrowska opisała to w powieści „Noce i dnie”. Miasto odbudowano, ale 1939 roku przyniósł terror hitlerowski i zaludnienie spadło o połowę.
Ciekawe miejsca:
Atrakcją turystyczną Kalisza jest gęsto zabudowane stare miasto oraz wiele mostów i mostków, gdyż Prosna i jej odnogi tworzą tu szereg wysepek. Stojący w rynku ratusz, trzeci z kolei w tym miejscu, powstał w latach 1920-24. Rynek otaczają pięknie odnowione kamieniczki, w większości z okresu międzywojennego.
Położony na północ od rynku kościół św. Mikołaja jest od 1992 roku katedrą. Powstał w XIII w. z fundacji Bolesława Pobożnego. W XIV w. dobudowano nawy. Mimo trzech pożarów zachował do dziś gotycką formę przywróconą w latach 1869-76. Jest to budowla trzynawowa, halowa. W prezbiterium gotyckie sklepienie gwiaździste, w nawach renesansowe z 1612 roku, ozdobione stiukami. W ołtarzu głównym znajdował się słynny obraz Rubensa „Zdjęcie z krzyża”, który zaginął w czasie pożaru w 1973 roku. Obecny ołtarz wraz z obrazem jest kopią z 1979 roku. Pozostałe wyposażenie kościoła z XVII i XVIII w. jest barokowe. W kaplicy bocznej zw. Polską znajduje się secesyjna polichromia i witraże -dzieło Włodzimierza Tetmajera z 1909 roku. Obok kościoła plebania (dawny klasztor), pierwotnie gotycka, przebudowana w latach 1538-39. Na wschód od kościoła znajduje się klasycystyczny budynek liceum ogólnokształcącego z 1819 roku. W latach 1849-53 uczył się tu Adam Asnyk.
Poza starym miastem wznosi się kościół Jezuitów (dawniej Bernardynów) wzniesiony w latach 1594-1622, późnorenesansowy. Wyposażenie pięknego, jednonawowego wnętrza, barokowe i rokokowe, pochodzi z XVIII w., rokokowa polichromia ścian i sklepienia jest dziełem bernardyna Walentego Żebrowskiego. Stojąca w pobliżu kościoła kolumna zwieńczona krzyżem to „obelisk Napoleona”. Upamiętnia żołnierzy francuskich zmarłych w 1913 roku w klasztorze, zamienionym na szpital.
Najcenniejszym zabytkiem sakralnym Kalisza jest kościół św. św. Stanisława i Wojciecha (pojezuicki) we wschodniej części śródmieścia. Ten najstarszy kościół Jezuitów w Polsce powstał w latach 1587-95 według projektu arch. włoskich Jana Marii Bernardoniego i Albina Fontany. W latach 1798-1945 gospodarzami świątyni byli ewangelicy, wówczas większość wyposażenia przeniesiono do kolegiaty. Od 1945 roku jest to kościół garnizonowy. W tej wczesnobarokowej, trzynawowej budowli z dawnego wyposażenia zachował się m.in. ołtarz główny z XVIII w. W prezbiterium po lewej znajduje się nagrobek fundatora kościoła, prymasa Stanisława Karnkowskiego z 1611 roku. Oprócz kościoła ufundował on stojące obok budynki kolegium, drukarni i bursy.
W pobliżu klasycystyczny gmach powstały w latach 1824-25 według projektu Sylwestra Szpilowskiego, w wyniku drugiej przebudowy (poprzednia w XVI w.) rezydencji arcybiskupów wzniesionej w 1353 roku. Tuż obok, przy pl. św. Józefa, znajduje się kolegiata Wniebowzięcia NMP i św. Józefa (posiada tytuł bazyliki mniejszej). Pierwszy, gotycki kościół z XIV w. runął w 1783 roku. Zbudowanego praktycznie od nowa przed 1790 rokiem już w stylu barokowym. Zachowało się jednak gotyckie prezbiterium z gwiaździstym sklepieniem i klasycystycznym ołtarzem głównym z 1829 roku. W ołtarzu znajduje się gotycki obraz Matki Boskiej z 1424 roku z widocznymi postaciami fundatorów. Ołtarze boczne są rokokowe, w drugim po lewej umieszczona jest gotycka rzeźba -Pięta z XVI w. Najcenniejszym zabytkiem jest jednak gotycki ołtarz skrzydłowy z 1496 roku (dawny ołtarz główny) stojący obecnie w lewej nawie (dzieło tzw. Mistrza z Gościszowic). W prawej kaplicy, w późnobarokowym ołtarzu, znajduje się cudowny obraz Świętej Rodziny z około 1670 roku, zw. obrazem św. Józefa Kaliskiego, koronowany w 1796 roku i powtórnie w 1985 roku (św. Józef jest patronem Kalisza i diecezji kaliskiej). W prawej nawie interesujący obraz „Suplikacje do św. Józefa” z postaciami króla Stanisława Augusta, prymasa Michała Poniatowskiego, ówczesnego papieża Piusa VI i przedstawicieli różnych stanów (1790, J. Godzki). Wejście z tej nawy prowadzi do podziemi, gdzie znajduje się kaplica – pomnik męczeństwa polskich księży zamordowanych przez hitlerowców, w większości w Dachau. Na tyłach bazyliki zachowany fragment murów obronnych Kalisza z XIV w. z basztą Dorotka.
Kaliska bazylika jest polskim centrum kultu św. Józefa. Akt koronacji cudownego obrazu w 1796 roku po raz pierwszy objął św. Józefa na równi z Matką Boską i Jezusem.
Kolejny zabytek sakralny Kalisza to kościół Franciszkanów (św. Stanisława) przy ul. św. Stanisława. Jego gotyckie prezbiterium powstało w XIII w., nawy w XIV w., ale przykryte są renesansowym sklepieniem z około 1630 roku Barokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z XVIII w.
W Kaliszu jest więcej zabytków, szczególnie klasycystycznych i neoklasycystycznych budowli z XIX i XX w., m.in. okazały Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego z lat 1922-36.
Spośród wielu mostów na uwagę zasługuje kamienny most zbudowany nad Prosną w latach 1824-25.
Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej dysponuje zbiorami z dziedziny historii i etnografii, zbiorami afrykanistycznymi i dużą ekspozycją archeologiczną. Wśród zbiorów sztuki duża część prac (głównie rysunków) Tadeusza Kulisiewicza przekazanych testamentem artysty.
W dzielnicy Zawodzie, położonej na południe od centrum miasta, znajduje się rezerwat archeologiczny. Odkryto tu cmentarze z wczesnego średniowiecza, grodzisko datowane na IX w., fragmenty fundamentów wieży obronnej z XI w. i fundamenty kościoła z XII wieku. Ekspozycja w pawilonie wystawowym ukazuje dzieje grodu.
Popularna nazwa gry w piłkę ręczną – szczypiorniak pochodzi od wsi Szczypiorno, włączonej w 1976 roku w granice Kalisza. W tamtejszych (zachowanych do dziś) późnoklasycystycznych koszarach rosyjskich w 1917 roku internowanych było po tzw. kryzysie przysięgowym około 4000 legionistów polskich. W czasie wolnym zajmowali się grą w nieznaną wcześniej Polakom piłkę ręczną, rozpowszechniła się później w Polsce pod nazwą szczypiorniaka.
W pobliżu – Russów – miejsce urodzenia Marii Dąbrowskiej (1889-1965). W rodzinnym dworku znajduje się muzeum biograficzne, prezentujące wśród pamiątek po pisarce ponad 30 jej prac malarskich. Obok niewielki skansen tradycyjnego budownictwa ludowego z XVIII i XIX w. z regionu kaliskiego.
